Năm 2019, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Bộ luật Lao động (sửa đổi) với nhiều quy định mới bảo đảm tốt hơn quyền của người lao động và gia nhập Công ước 98 của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) về quyền thương lượng tập thể. Công ước 98 là 1 trong 8 công ước cốt lõi của ILO trong khuôn khổ các nguyên tắc và quyền cơ bản trong lao động. Đây là công ước mang tính bản lề, trở thành một phần quan trọng của các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, như CPTPP (Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) hay FTA giữa Việt Nam và EU, cũng như trong phần lớn chính sách về trách nhiệm xã hội doanh nghiệp của các công ty đa quốc gia.

Tổ chức lao động quốc tế quy định quyền tự do liên kết trong Công ước 87; Công ước 98, trong đó thừa nhận người lao động, người sử dụng lao động được quyền tự mình tham gia, thành lập, gia nhập vào tổ chức theo điều lệ của tổ chức nhằm xúc tiến và bảo vệ lợi ích của họ. Tại Điều 22, Công ước quốc tế của Liên hiệp quốc về quyền dân sự và chính trị năm 1986 và Điều 8 Công ước quốc tế của Liên hiệp quốc ngày 16/12/1966 về quyền kinh tế, xã hội và văn hóa mà Việt Nam đã phê chuẩn ngày 24/9/1982 quy định rõ:“Các quốc gia tham gia công ước này cam kết bảo đảm: (1) Quyền của mọi người được thành lập và gia nhập công đoàn do mình lựa chọn, theo quy chế của tổ chức đó, để thúc đẩy và bảo vệ các lợi ích kinh tế và xã hội của mình. Việc thực hiện quyền này chỉ bị những hạn chế quy định trong pháp luật và là cần thiết đối với một xã hội dân chủ, vì lợi ích của an ninh quốc gia và trật tự công cộng, hoặc vì mục đích bảo vệ các quyền và tự do của những người khác;(2) Quyền của các tổ chức công đoàn được thành lập các liên hiệp công đoàn quốc gia và quyền của các liên hiệp công đoàn quốc gia được thành lập hay gia nhập các tổ chức công đoàn quốc tế;(3) Quyền của các công đoàn được hoạt động tự do, không bị bất kỳ sự hạn chế nào ngoài những hạn chế do pháp luật luật quy định và là cần thiết đối với một xã hội dân chủ, vì lợi ích an ninh quốc gia và trật tự công cộng, hoặc nhằm mục đích bảo vệ các quyền và tự do của người khác”.

Về quyền tự do hiệp hội, Công ước số 87 nêu nguyên tắc “Người lao động và người sử dụng lao động, không phân biệt dưới bất kỳ hình thức nào đều không phải xin phép trước mà vẫn có quyền được tổ chức và gia nhập các tổ chức theo sự lựa chọn của mình, với một điều kiện duy nhất là phải tuân theo Điều lệ của chính tổ chức đó”[1]. Như vậy, quyền tự do công đoàn của người lao động, theo ILO bao gồm quyền được thành lập, gia nhập tổ chức công đoàn theo sự lựa chọn của người lao động. Điều này có nghĩa là người lao động có thể thành lập một hoặc nhiều công đoàn khác nhau trong một cơ sở lao động[2]. Trên cơ sở đó, những người lao động khác có quyền tự do lựa chọn tham gia công đoàn này, hay công đoàn khác để bảo vệ lợi ích của mình tốt nhất. Ngoài quyền cá nhân của người lao động, Công ước số 87 còn cho phép các tổ chức của người lao động và của người sử dụng lao động có quyền lập ra điều lệ, những quy tắc quản lý, tự do bầu các đại diện, tổ chức việc điều hành hoạt động và soạn thảo chương trình của mình. Đồng thời nghiêm cấm các cơ quan có thẩm quyền phải tránh mọi sự can thiệp có tính chất hạn chế quyền đó, hoặc cản trở việc thi hành hợp pháp quyền đó. Công ước số 87 cũng bảo vệ các tổ chức của người lao động và người sử dụng lao động trước bất kỳ sự can thiệp nào của các cơ quan hành chính và quy định các tổ chức của người lao động và của người sử dụng lao động có quyền thành lập các liên đoàn, tổng liên đoàn, và mọi tổ chức, liên đoàn hoặc tổng liên đoàn đều có quyền gia nhập, có quyền liên kết với các tổ chức quốc tế của người lao động và người sử dụng lao động, đồng thời, các cơ quan hành chính nhà nước cũng không được can thiệp vào công việc của nội bộ của các tổ chức liên kết này.

Nhằm bảo đảm cho quyền tự do hiệp hội được thực hiện một cách triệt để, Điều 1, Công ước số 98 của ILO về quyền tổ chức và thỏa ước lao động tập thể và thỏa ước liên quan năm 1949 quy định: Những người lao động phải được hưởng sự bảo vệ thích đáng trước mọi hành vi phân biệt đối xử nhằm xâm phạm đến quyền tự do công đoàn trong lĩnh vực lao động. Quy định này được xem như là quy định nhằm phát triển cụ thể hóa các nguyên tắc và quy định của Công ước số 87 về quyền tự do công đoàn.

Công ước số 98 yêu cầu các quốc gia thành viên phải có những biện pháp phù hợp với điều kiện quốc gia để khuyến khích và xúc tiến việc triển khai và sử dụng hoàn tất các thể thức thương lượng tự nguyện giữa một bên là người người sử dụng lao động và tổ chức của người sử dụng lao động với một bên là tổ chức của người lao động, nhằm quy định những điều khoản và điều kiện về sử dụng lao động bằng thỏa ước lao động tập thể. Mức độ áp dụng những bảo đảm nêu trong Công ước này cho các lực lượng vũ trang hoặc cho cảnh sát do pháp luật quốc gia quy định[3].

Như vậy, chúng ta thấy, Công ước số 87 và Công ước số 89 đã xác định một cách rõ ràng nghĩa vụ của các quốc gia thành viên trong việc bảo đảm các nguyên tắc tự do công đoàn, nhằm bảo đảm quyền tham gia, thành lập công đoàn của tất cả người lao động. Theo đó, các quốc gia thành viên của các Công ước phải trao quyền cho tất cả người lao động thành lập và gia nhập vào các tổ chức công đoàn theo sự lựa chọn của họ. Các quốc gia, trên thực tế và trong các văn bản quy phạm pháp luật, phải bảo đảm tránh xâm phạm đến quyền tự do công đoàn và việc thực hiện quyền này của người lao động. Ngoài ra, các quốc gia còn phải thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo đảm cho người lao động thực hiện quyền tự do hiệp hội, tránh những hành vi phân biệt đối xử vì lý do người lao động tham gia, thành lập công đoàn...[4]

                                                                                    Quốc Đạt